به گزارش مشرق، زنان در کربلا نشان دادند که تکلیف اجتماعی خاص مردان نیست، بلکه آنان نیز برابر وظیفه شرعی می بایست به جریان های اجتماعی توجه کنند و آن جا مسئله حمایت از دین مطرح و اقامه حق تنها با قیام آنان میسر می شود در صحنه حضور یابند.

زینب کبری (ع) و سایر بانوان اهل بیت در کربلاء کوفه و شام در این راستا قدم برداشته و قیام امام حسین (ع) را به ثمر رساندند ...

نگاهی به جریان عاشورا

جامعه اسلامی پیامبر (ص) با روی کار آمدن امویان که تا آخرین لحظات از پذیرش اسلام سر باز زده و سرانجام به ناچار مسلمان را پذیرا شدند. در مسیری دیگر افتاد که بازگرداندن آنان به راه اصلی هزینه بسیاری می طلبید. امویان در رأس آنان معاویه که به گواهی تاریخ تمام تلاش او از بین بردن اسلام و محو نام پیامبر (ص) بود، از همان آغاز به دشمنی و مبارزه با پیروان راستین رسول خدا پرداخت و خشونت هایی علیه آنان به کار بست و بر خلاف شرایط صلحی که با امام حسین (ع) بسته بود، فرزند شراب خوار و سگ باز خود را به جانشینی بر گزید.امام حسین (ع) به حکم وظیفه دینی و بر اساس فرمان پیامبر (ص) که هر مسلمانی می بایست درمقابل بدعت ها و بدعت گذاران قیام کند و نیز آن که خلافت بر آل ابوسفیان مطلقاً حرام است و هر کس معاویه را بر منبر من ببیند شکمش را پاره کند ، وارد عمل شد و ابراز داشت: به خدا قسم! اهل مدینه او را بر منبر جد من دیدند و هیچ نگفتند و به او هیچ تعرضی نرساندند و اشارات جد مرا نداشتند، لذا خدای تعالی ایشان را به یزید مبتلا کرد. به گفته امام ، رسول خدا (ص) در روایتی دیگرمی فرماید:

إذا ظهرت البدع و لعن آخر هذه الامه أوّلها فمن کان عنده علم فلینشره فإن کاتم العن یومئذٍ ککاتم ما أنزل الله علی محمد (ص).

هر گاه بدعت ها آشکار شود و آخرین افراد این، اولین افراد را لعن و نفرین کنند، هر کس دانشی دارد باید آن را منتشر سازد. هر که در آن روز دانش خود را پنهان دارد، همچون کسی است که آنچه را خدا بر محمد (ص) نازل کرده ، کتمان کرده باشد. نکته اساسی این جاست که با توجه به روایات مختلفی که از رسول اکرم (ص) ، حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) درباره جریان کربلا و شهادت امام حسین (ع) وجود داشت. به گونه ای که آن حضرت خود در موارد متعدد به آن اشاره دارد. از جمله در وصیت نامه کوتاهش به بنی هاشم و گفت وگو با ام سلمه، ابن عباس، محمد بن حنفیه و عبدالله بن جعفر که امام را از رفتن به عراق منع کرده و در مورد کشته شدن آن حضرت در حضور زنان و فرزندان هشدار می دادند و در نهایت از امام می خواستند که اگر مصمم به رفتن به عراق است از بردن اهل بیت (ع) خودداری نماید. چرا امام تمام تقاضاها را رد کرد و اهل بیت را با همه بی وفایی کوفیان به پدر و برادر خویش ، با خود به عراق برد؟
 
در این نوشتار، ابتدا پاسخ های مطرح شده به این سؤال را بیان کرده، سپس به معرفی اجمالی زنان حاضر در کربلا و نقش آنان می پردازیم:
 
علت حضور زنان

1- امام حسین (ع) طبق عادت باستانی عرب، اهل بیت را همراه برد . از دیر باز همراه بردن زن و فرزند در مسافرت های طولانی و جنگ ها مرسوم بود. مسلمانان حتی شخص پیامبر در بسیاری از جنگ ها زنان خود را می برد چنان که در جنگ های مشرکان با مسلمانان، زنان آنان در تحریک مردان بر قتال بسیار مؤثر بودند.

بنابراین حضور زنان در جنگ ها و سفرها یک شیوه باستانی بوده و هدف از آن نشان دادن میزان عزم و همت خود را در انجام دادن کار بوده است.

امام حسین (ع) نیز مردم را به فداکاری دعوت می کرد و از آنان می خواست که از مصائب مالی و عرضی که به آن ها روی می آورد پروا نکنند ، زیرا هدفشان گران بها تر و با ارزش تر از جان و مال و فرزند است و لازمه جوانمردی پیشرو بودن خود در این مسئله بود.

از سوی دیگر کسانی که حسین (ع) را به خاطر نام و نژادش یاری می کردند، اگر او را در میان زن و فرزندانش یاری می رساندند بسیار شایسته و پسندیده بود. هم چنان که تنها گذاشتن او در میان آن ها زشت و ناستوده به شمار می رفت.

2- امام حسین (ع) اهل بیت خود را به خاطر ترس از دست گیری و شکنجه و آزارشان همراه برد، چنان که امام خود به این نکته تصریح دارد که اگر آن ها را در مدینه بگذارم ، امویان را بر آنان مسلط کرده تا آن ها را زندانی و شکنجه کنند. در این صورت امام بر سر دو راهی قرار می گرفت که انتخاب هر یک نهضت را فلج می نمود یکی این که برای نجات اهل بیت خود تسلیم دشمنان شده و با یزید بیعت کند. دوم این که بی اعتنا به اهل بیت به راه خویش ادامه دهد که نفس غیور امام حسین (ع) طاقت چنین کاری را نداشت. زیرا روشن بود بنی امیه برای رسیدن به اهداف خود از ارتکاب به قبیح ترین منکرات دین و عقلی واهمه ای نداشتند. چنان که همسر عمرو بن حمق خزاعی عبیدالله بن مرجعفی و کمیت اسدی را زندانی کردند.

3- امام حسین (ع) با علم به شهادتش و برای ادامه قیام و تحقق اهداف خود و رسوا کردن بنی امیه و جلوگیری از انحرافات امت و ممانعت از تحریف وقایع، زنان و کودکانش را همراه برد.

به نظر می رسد که مناسب ترین پاسخ برای این پرسش نظریه اخیر است/ زیرا اقدامات بانوان حرم حسینی (ع)  در واقع تکمیل کننده قیام امام حسین (ع) بود. هم چنان که شهادت امام (ع) برای احیای دین ضروری بود «إن الله شاء انْ یراک قتیلاً «خدا می خواهد تو را کشته ببیند» اسارت اهل بیت (ع) نیز لازمه آن بود « إن الله شاء إن يُراهنَّ سبایا» خداوند می خواهد آن ها را اسیر ببیند.»

اگر امام بدون اهل بیت به کربلا می رفت و در آن جا به شهادت می رسید تاریخ این حادثه را فقط از منظر دشمنان ثبت می کرد و بی تردید اصل واعقه کاملاً وارونه جلوه می یافت . اما بانوان اهل بیت به رهبری زینب کبری نگذاشتند جنایت های بنی امیه پنهان بماند و حاملان رسالت عاشورا شده و نهضت کربلا را زنده نگه داشتند.
 
زنان حاضر در کربلا

در نگاه کلی می توان زنان حاضر در کربلا را در دو دسته قرار داد : زنان هاشمی و زنان غیر هاشمی
 
الف. زنان هاشمی

مراد ما از زنان هاشمی اعم از زنانی است که از نظرنسبی یا سببی منسوب به این خاندان بوده و همچنین کسانی که به عنوان کنیز در خدمت آنان بوده اند: البته برخی از همسران امام حسین (ع) که در کربلا نبوده اند نیز یاد می کنیم.
 
1- زینب کبری(ع)

وی دختر امیرالمؤمنین (ع) و حضرت زهرا (س) بود که در زمان رسول خدا متولد شد و در دامن آنان پرورش یافت.کنیه شان حضرت ام کلثوم و القاب ایشان عقیله بنی هاشم، عالمه، عابده آل علی (ع) کامله و فاضله بود.

او از جهت علم و تقوا، جمال و عفاف در میان زنان عصرش به راستی یگانه بود. چنان که از نظر دانش امام سجاد، وی را دانشمندی آموزش ندیده دانسته است و از نشر پارسایی و عبودیت در شب یازدهم حرم و دوران اسارت با همه سختی ها و مشکلاتی ک داشت نماز شب را فراموش نکرد.
 
2- ام کلثوم:

بر اساس داده های تاریخی یکی دیگر از دختران امام علی (ع) بود که در کربلا حضور داشته و همگام با خواهرش زینب در رساندن پیام شهدا و رسوا کردن بنی امیه نقش آفریده است . و همراه زینب (ع) در کوفه به ایراد خطبه پرداخته است.
 
3- فاطمه دختر امام مجتبی:

ایشان از بانوان با عظمت  عصر خویش بود کنیه اش را ام عبدالله و ام الحسن گفته اند. امام صادق (ع) درباره او می فرماید: «کانت صدیقه کم تدرک فی آل الحسن امرأه مثلها»در میان فرزندان امام حسن (ع) زنی با فضیلت تر از او وجود نداشت. او همراه همسرش امام سجاد (ع) و فرزند خردسالش امام باقر (ع) در کربلا حضور یافت.
 
4- زینب صغری:

یکی دیگر از دختران امیرالمؤمنین (ع) بودند که با محمد بن عقیل بن ابیطالب ازدواج کرده بود.
 
5- رقیه دختر علی (ع):

لقبش ام کلثوم صغری و مادرش ام حبیبه است که نامش«صهبا» بود . دختر او عاتکه نیز با او بود که بعد از شهادت امام حسین (ع) و هنگام حمله دشمن به خیام در زیر پای اسبان به شهادت رسید.
 
6- رمله همسر امام مجتبی (ع):

وی مادر قاسم و عبدالله، فرزندان امام حسن (ع) بود که در کربلا حاضر شد و شاهد جانبازی و شهادت فرزندانش بود.
 
7- فاطمه دختر امام حسین (ع):

مادرش ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله بود. فاطمه یکی از زنان پرهیزکار و نمونه عصر خویش بود که همراه پدر خود به کربلا آمد وی را حامل ودایع امامت دانسته اند چنان که امام باقر (ع) می فرمایند:
امام سجاد (ع) در کربلا بسیار بیمار بود که امام حسین (ع) دخترش فاطمه را صدا زد و به او وصیت کرد و کتابی به وی داد و او ، آن را به علی بن حسین (ع) رساند و این کتاب بعداً به ما رسید. فاطمه با حسن مثنی از فرزندان امام حسن (ع) ازدواج کرد.
 
 
8- سکینه دختر امام حسین (ع)

مادرش رباب دختر امرؤالقیس است. نامش را امینه و امیمه و آمنه ذکر کرده اند و سکینه لقب اوست. سکینه بعد از وداع امام حسین (ع) با اهل بیت (ع) با ناله به سوی پدر آمد و صدا زد: یا أبه استسلمت للموت؟ پدر جان! آیا تسلیم مرگ شده ای.

امام فرمود: چگونه تسلیم نشود کسی که یار و یاوری ندارد! سکینه گفت: پدر جان ما را به حرم جدمان برسان. امام فرمود: هیهات لو ترک القط النام. سپس سکینه را در آغوش گرفت و بوسید و اشک چشمانش را پاک کرد و فرمود:

سکینه جان! بدان پس از من، آن گاه که مرگ گرفتارم ساخت. گریه تو طولانی خواهد بود. تا زمانی که جان در بدن دارم مرا با اشک حسرت بار خود مسوزان.
 
9- رقیه دختر امام حسین (ع)

در شام قبری وجود دارد که گفته می شود مربوط به یکی از دختران امام حسین (ع) است. امروز این قبر به نام رقیه معروف است، اما این قبر مربوط  به رقیه است یا اصلاً امام حسین (ع) دختری به نام رقیه داشته یا نه؟ اختلاف هست. در متون متقدم نامی از رقیه برده نمی شود و تنها دو دختر از امام حسین (ع) نام برده اید: سکینه و فاطمه. ولی برخی منابع، سه دختر برای آن حضرت ذکر کرده اند: سکینه، فاطمه و زینب.
 
10- ام کلثوم دختر عبدالله

گفته اند که معاویه وی را برای فرزندش یزید توسط مروان خواستگاری کرد، اما عبدالله اختیار وی را در دست دایی اش امام حسین (ع) دانست . مروان در جلسه ای از امام خواست تا این دختر را به عقد یزید در آورد و آن را افتخاری برای عبدالله و خانواده اش دانست.

اما امام پس از آن که جواب سخنان مروان را داد، اعلام کرد : ای مردم شاهد باشید که من، ام کلثوم دختر عبدالله بن جعفر را به پسر عمویش قاسم بن محمدبن جعفر به 480 درهم که مهرالسنه است تزویج کردم و مزرعه خود را در اراضی عقیق به ایشان بخشیدم
 
11- رباب

او دختر أمروالقیس است. امرؤالقیس در زمان خلیفه دوم به مدینه آمد و مسلمان شد وی از همان ابتدا امیر مسلمانان قبیله قضاء شد و پس از مسلمانی، سه دختر خود را به امام علی (ع) ، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) تزویج کرد.

رباب که به همسری امام حسین (ع) در آمد ، نزد آن حضرت منزلتی عظیم یافت و مورد علاقه شدید آن حضرت واقع شد.
 
12- شهربانویه:

برخی او را جزء همسران امام حسین (ع) ذکر کرده اند که در کربلا ناظر شهادت فرزند خود بود، البته او غیر از شهربانو، مادر زین العابدین است.

در این جا مناسب است از دیگر همسران امام حسین (ع) که در کربلا نبوده اند یاد کنیم که یا فرزندانشان در واقعه کربلا حضور داشتند یا درباره امام (ع) سخن گفتند.
 
13- شهربانو ، مادر امام سجاد (ع):

یکی از همسران امام حسین (ع) که دارای مقام والا و جایگاه رفیعی است مادر امام سجاد است. نام او شهربانو، شاه زنان غزاله، سلافه، حلوه، مریم و ... ذکر کرده اند که شهربانو معروف تر است.

وی دختر یزدگرد پادشاه ایران بود. شهربانو هنگام تولد حضرت سجاد (ع) در مدینه از دنیا رفت و برخی در مورد حضور ایشان در کربلا گفته اند و افسانه هایی نظیر آمدن او به سمت ایران و یا غرق کردن خود در آب فرات، کاملاً بی اساس است.
 
14- لیلی مادر (علی اکبر)

او دختر ابی مره بن عروه بن مسعود بن معبد الثقفی از اشراف زنان عصر خویش بود. پدرش از قبیله ثقیف و مادرش میمونه دختر ابوسفیان بن حرب بود.
 
15- عاتکه:

عاتکه دختر زید بن عمرو بن نفیل نیز یکی از همسران امام حسین (ع) می باشد او زنی صاحب جمال و دارای حسن خلق و وجاهت و عقل بود.

برخی از مقاتل و کتاب های تاریخی از حضور زنان دیگری در کربلا خبر داده اند که برای اختصار فقط به نامشان اشاره می کنیم.

سه تن از دختران علی به نام های میمونه، خدیجه و ام الحسن. دو تن از دختران امام حسن مجتبی (ع) به نام های امام الحسن و ام الحسین.

دو تن از کنیزان امام حسین به نام های فکهیه ، حسینه.
 
ب. زنان غیر هاشمی
 
1- ام خلف همسر مسلم بن عوسجه:

او همراه شوهرش و فرزندش به کربلا آمد و پس از شهادت شوهرش پسر خود را روانه میدان کرد.
 
2- ام عمرو بن جناده:

نامش بحریه دختر مسعود خزرجی و همسر جناده بن کعب انصاری می باشد. جناده از شیعیان مخلص علی (ع) بود که از  مکه با خانواده خود همراه حسین (ع) گردید و هرگز از آن حضرت جدا نشد.
 
3- ام وهب همسر عبدالله بن عمیر کلبی:

وهب ، نصرانی بود و به دست امام مسلمان شد. او همراه مادر و همسرش به کربلا آمد. مادرش او را روانه میدان کرد . او پس از مدتی مبارزه نزد مادرش برگشت و گفت: مادر! آیا از من راضی شدی؟ گفت: راضی نمی شوم مگر آن که در رکاب حسین کشته شوی. زنش گفت : مرا به فراق خود مبتلا نکن . مادرش دوباره او را تشویق به جهاد کرد و گفت: در راه پسر پیامبر (ص) نبرد کن تا شفاعت جدش را در روز قیامت به دست آوری و او را راهی میدان کرد.